Играми редакция! Куьне “Чи гафар” рубрикадик кваз гзаф марагълу макъалаяр чапзава. Лезги гафариз илимдин бинедал алаз баянар гузва. Гьавиляй за квез и макъала ракъурун къарардиз къачуна. Эхиримжи вахтара чи виридалайни чIехи Самур вацIукай кхьенвай бязи макъалайри зак къалабулух кутунва. Садбуру им туьрк чIалан “самур” (цуцIул) гафунин бинедал ганвай тIвар я лагьана кхьизва. Масадбуру “самур” гуржи чIалан “хуш, рикIиз чими” мана авай гаф я лугьузва. Ахпа адакай вацIун тIвар хьана кьван. Ихьтин къалп гиманар бязи ктабра ва макъалайрани гьатнава.
Тарихдай малум тирвал, Птолемея чи вацIун тIвар “Албан ” хьиз кхьенва. 1835-йисуз Петербургда чапдай акъатнавай “Энциклопедиядин лексикон” тIвар алай ктабда ганвай “Азиядин къадим Албания” макъалада Самур вацI сад я ва гьа чIавуз Самурдал “Албан” тIвар алайди тестикьарнава. Машгьур алим К.В.Тревера вичин “Кавказдин Албаниядин тарихдин ва медениятдин очеркар” тIвар алай ктабда къадим авторри тIвар кьазвай Соана вацI – им Самур вацI я лугьузва.
Чи тIвар-ван авай алим, филологиядин илимрин доктор, профессор Ражидин Гьайдарова 2005-йисуз Магьачкъалада чапдай акъудай “Лезги чIалан этимологиядиз гьахьун” ктабда кхьенва: “Самур “миргин яд, вацI” лагьай чIал я. “Кьулан вацIни” хсусан гьа гьахьтин мана авай тIвар тир. “Кьулан” гафуна [н] сес [л]-далди эвезнава. “Кьунан вацIукай” “Кьулан вацI” хьанва. Лезгийрин чилерин саки юкьвай гъуз авахьзавайвиляй ва гила халкьди вацIарин тIварар гьайванрин тIварарихъ галайбур тирди кьатIун тийизвайвиляй и тIварцIе манадин дегишвал кьиле фенва”.
Зи фикир алимрин гиманрал шак гъун туш. Заз жуван гаф лугьуз кIанзава. Бес чна Кьулан вацI лугьузвай Самурдин виликан тIвар вуч тир? Х виш йисан эвелра къелемдиз къачунвай “Ахтынамедин” ва А.Ф.Десимонан 1839-йисуз кхьей “Самур округдикай тарихдин малуматар” эсердин делилрив гекъигайтIа, гьеле чи эрадал къведалди, тахминан II агъзур йисан юкьвара КIелез хев лугьузвай дагъдин кукIвал кIеле алай. А кIеледин амукьаяр гилалди ама.
Са береда кIеледин лезгийри дагъдин ценерив гвай чилерал, гилан Ахцегьивай кьве километрдин кефер пата хуьр кутунай. Абуру чпин хуьруьз Швегьер тIвар ганай. А чIавуз хуьруьн агьалийри чила чна Самур ва Кьулан вацI лугьузвай вацIални гьа и тIвар эцигнай. Им Самур вацIун сад лагьай тIвар я. Ахцегь районда къадим хуьруьн амукьаяр исятдани ама ва адан патарив яшамиш жезвайбуру Самурдиз Швегьер вацI лугьуда.
Гилан Ахцегь шегьердин къадим КIелез хев лугьудай магьлени сифте яз Швегьердин лезгийри кутунай. Самурдин чапла пата Кара Куьре хуьруьн къаншарда лезгийри гьеле чеб христианар тир вахтунда чIехи шегьер эцигнай. А.Бакиханова вичин “Гуьлуьстани Ирем” ктабда кхьизвайвал, ам Камкам шегьер тир.
VII виш йисан эвелра Самсама Ахцегь кIеле (а чIаван тарихдин чешмейра Шагьбани ва Шагьйани хьиз къалурнава) кьаз кIанз элкъуьрна цIарцIе кутурла кIеледин агьалийривай Ахцегь вацIай яд гъиз жезвачир. Абуру гзаф четинвилелди яд Самурдай гъизвай. Тарихдин чешмейрай малум жезвайвал, а вахтунда кIеледай чилин кIаникай Ахцегь вацI галайнихъ кьве чинебан рехъ, Самур галайнихъ са рехъ физвай.
