Вучиз ятIани, гьар гъилера къелем кьурла са фикирди заз секинвал гудач: «Базардин алакъайрал элячIуникди икьван къулайсузвилерни четинвилер гьалтзавай, садбуру кая-кьея лугьуз шел-хвал ийизвай алай аямда кIелдайбур зи гафарин гъавурда акьадатIа?» Акьадай хьиз жеда заз. Халкьдин уьмуьрдин ивирриз кьецI гузвай крари зи рикI тIарзаватIа, маса лезгийрикни къалабулух кутун тавуна жеч лугьуз фагьумда за.

Гьа икI, лезги тIвар усаларай са касдин гьакъиндай ван хьайи гафари зи фикирар юзурна. Са шумуд югъ тир а кас рагьметдиз фена. Тазиятдиз кIватI хьанвайбуру инай-анай гафарзавай. Алаз-алачиз рахазвайбурни авай. Амма са касдини дуьньядилай фенвай итимдиз рагьмет гъана ам рикIел хкизвачир. Гьатта хуьруьн гзаф итимарни тазиятдиз атанвачир.

Зи фикир вилерай кIелна «ам и дуьньядал авачирдай тир, я хтул», – лагьана са акгъсакъалди, – кар-кеспи йифди-югъди эрекь хъун, мярекатда къал кутун, идал-адал буьгьтен вегьен тир. Садра кьванни лезги я лагьана вичин тIварни итимвал хвейи кас туш. Вичин веледрикни къени крар ийидай гуьгьуьлар кутурди туш. Ихьтин лезгидикай хьана вучда кьван? Ихьтиндаз къван гана кIанзавайди я. Амма хуьруьнбуру ам кучудна, адет тирвал сур авуна».

ГьикI ятIани, и гафари бязи лезги хуьрера хьайи крар зи рикIел хкана. Садра аял береда зун дидедихъ галаз ЦIалагурдай тIуз яхди Вурвуз фенай. Тамай акъатна физвай рекьин къерехда къванерин гьамбар авай. Дидеди чилелай са къван къачуна адал гьалчнай. «Вунани гьалча», – лагьанай. «Вучиз?» – жузунай за. «Инал халкьди пис ксар къван гана кьейиди я...»

Лезгийриз ихьтин адет хьайиди гила за лап хъсандиз кьатIузва. Са шумуд йис вилик Кьурагьрин кьилихъ «Зейнабан сур» тIвар алай са кIам акунай заз. Чкадин агьалийри лугьузвайвал, «къван гана кьейи Зайнаб» ина кьвалалайгъуз кIамуз аватайди я. Халкьди гьалчай къванерикай адан винел чIехи гьамбар арадиз атанай. Са шумуд йисар алатайла къвенерин гьамбар амукьначир. Чилихъ галаз дуьз хъхьана, гел квахьнай. Курагьвийри лугьузвайвал, чи сейли кхьираг Алибег Фетягьова адакай «Лянет» тIвар алай гьикая кхьенай.

Инсанвилинни лезгивилин тIвар кIвачерик кутазвайбуруз, хайихалкьни хайи чIал кваз такьазвайбуруз гьакъикъатдани лянет къвезва. Ватандин ЧIехи дяведин йисара Таллиндин комендант хьайи, гуьгъуьнлай гзаф йисара «Дагестанская правда» газетда кIвалахна рагьметдиз фейи, тIвар-ван авай журналист Мегьамед  Салигьован уьмуьрдин юлдашди, вичин яшар кьудкъадалай алатнавай эстонви Хильдади Ахцегьа лагьай гафар гилани зи япара ама: «Зи кьисмет ина хьанва, Мегьамедан ватанда. Эхиратдин кIвални заз масана кIанзавач. За рекьидалди Мегьамедан тIвар, лезги тIвар вине кьада».

И гафари зак гагь-гагь къалабулух кутада. Лезги тIвар хуьзвай ксар тIимил амай хьиз жеда заз. «Хъсан муъмин ксар тIимил хьунивай марифат-гьуьрмет, гъвечIи-чIехи ва маса ерияр квахьзавайвиляй белки чи лезгийрин яшамишни четин жезватIа?» – фикирда за. Бадеди купIунилай гуьгъуьниз кIелдай дуьа рикIел хкведа зи. «Я Аллагь, хъсан ксарин, пIирерин, шейхерин гьуьрметдай завал-баладикай вуна хуьх, регьберинни пачагьрин рикIе регьим тур, дуьнья секин ва мублагь хьуй».

Мублагьвални кIубанвал патал чахъ вири шартIар ава. Чи зурба шаир СтIал Сулеймана лагьайвал: «Чахъ буьркьубуруз экуь вилер, бишибуруз ван жедай япар, кьецIилбуруз чими кIуртар, рикIелни алачирбуруз хъсан шивер, мекьибуруз чими рагъ, кьуьзуьбуруз жегьилвал жагъидай чилер ава. Адан къадир хьухь.

Чахъ Ватан хуьн патал душманар кукIварай къагьриманар хьайиди я. Абур рикIелай ракъурмир. Чахъ вири Къафкъазда игитвилелни кьегьалвилелди тафаватлу хьайи лезги тIвар авайди я. А тIвар вине яхъ!»

И гафар ван хьайила зи рикIин гъал атIуда. «Са бязибуру ви веси рикIелай ракъурнава, устад», – лугьуз кIанда заз. – «ТIвар вине кьазвайбурун, хъсан крарихъ гелкъвезвайбурун, халкьдин къайгъудик квайбурун кьадар тIимил жезва лагьайтIа, ви суру цIай кьада».

Сулейманан суру цIай кьуна кIанзавачтIа, адан хатур аватIа, атунхъфин авай и дуьньядин атIа кьил рикIелай ракъурмир, лезгияр! И дуьньяда хъсан гелни хъсан тIвар таз алахъа. Чи чIехи бубайри чаз гайи акьулар рикIел хкваш: «Гьахъдилай элкъвемир. Чарадан къулал яд иличмир. Хайи чилиз Диге лагьана жуван диде хьиз хуьх. ЧIал чIатунихъ маса гумир. Чарадан фа вил твамир. Ваз Аллагьди вилерни ганва , гъилерни. А вилеривни гъилерив жуван бахт туькIуьра». Гьа икI, чи бубайри Аллагьдивай авур тIалабунарни рикIелай ракъурмир: «Чи кIвалерни къар къени ая. Чи акьул гъиляй къахчумир. Чун чал авалат мийир. Чи къул ичIи тамир».

Аял дидедиз хьайила «мад са лезги дуьньядиз атана» лугьуда чи агъсакъалри. Акьуллу кас рагьметдиз фейила: «Са лезги дуьньядай хъфена». Лезги хьиз дуьньядай хъфин патал лезги хьизни яшамиш хьана кIанда.