ЦIахур халкьдин кьегьал хва, генерал-майор Даниял бег Илисувидихъ галаз алакъалу гьуьжет алай месэлаяр къедалди давам жезва. Чпиз «тарихчи» лугьузвай бязи ксари «Кавказ» газетдин 1861-йисан 8 лагьай нумра гъиле пайдах авуна Даниял бегди гьам урус империя, гьамни Имам Шамил маса гана лугьузва.  Сифте яз и месэла «La gazette du Midi» газетдин мухбирди къарагъарнай ва ам генерал-майор Даниял бег халкьдин виляй вегьез алахънай.

Урус чешмейра вичин тIвар «Даниял-бек Иллисуйский», «Даниэлъ-бек», «Даниял султан» хьиз къалурнавай цIахур генералди «Кавказ» газетдиз чарар ракъурна вичел буьгьтен вегьизвай ксариз жаваб ганай. Газетди 1861-йисан январдин нумрадин кьве чиниз генералдин чарар акъуднай. Даниял султанди кхьенай: «Къуй гьар са касди вичин рикIел гъил туна лугьурай, дагълара жуванбурун патаз элячIуналди за Россиядиз хиянат авунани, я тахьайтIа, хилас жедай са мумкинвални авачир, са шартIни алачиз муьтIуьгъ хьана кIанзавай вахтунда женг чIугун тавуна урусрин патаз элячIуналди за Шамилаз хиянат авунани? (Об отношениях Даниял-бека к Шамилю. Газета «Кавказ». №8. 1861 г.)

И суалдиз жаваб гудайла кьве месэладикай хъсандиз фагьумна кIанзава. Сад лагьайди, Шейх Мегьамед Ярагъви кьиле аваз Дагъустанда арадал атай, гуьгъуьнлай Къазимегьамеда, Гьемзет бегди ва Имам Шамила давамар

хъувур муьридизм гьерекатдихъ галаз алакъалу тир бязи месэлаяр къедалди хъсандиз чирнавач. Кьвед лагьайди, са шумуд суалдин жавабрихъ гелкъвена кIанзава: Урус кьушунрин генерал вучиз Шамилан патаз элячIнай? Ам гьикI наиб хьанай? И вакъиайра лезгийри гьихьтин роль къугъванай?

1831-1844-йисара Илисудин эхиримжи султан хьайи Даниял бегдал султанлух вичин 28 яшар тир вахтунда ихтибарнай. Ам Илисудин султан Агьмед хандин хва тир. 1831-йисуз ада капитанвилин, 1842-йисуз генерал-майорвилин чин къачунай.  Ада Илису султанлухда ва Лезги-Жар вилаятда яшамиш жезвай лезгийрин, цIахуррин, аваррин патай чIехи гьуьрмет къазанмишнавай. Гьавиляй Шейх Мегьамед Ярагъвидиз ам дагъвийрин гьерекатдихъ ялиз кIанзавай. Вучиз лагьайтIа Ярагъвидин ният имамат туькIуьрун тир. Сифте яз ада и месэла Къазимегьамедалай гуьгъуьниз имам хьайи Гьемзет бегдиз ракъурай чарче къарагъарнай. Шейхди кхьенай: «Урус пачагь ханарин ва беглерин куьмекдалди чи чанда кичI тваз алахъзава. Амма и кичI алатда, зи хва. Чна гьам ина, гьам Ахцегьа, гьам Къубада ва гьамни Балакенда имамат туькIуьрна кIанзава» (Килиг: Описание экспедиции дагестанского военно-окружного начальника М.П.Ланского в Северный Дагестан против Гамзат-Бека. Газета «Дагестанская правда», 17 сентября 1994 г.).

Вичихъ гьа ихьтин ният аваз Шейх Мегьамед Ярагъвиди ахцегьви Асваравай Даниял бегдихъ галаз и кардин патахъай  рахун тIалабнай. Вучиз лагьайтIа Асварни Илисудин султан кIеви дустар тир. Архивдин чешмейра къалурнавайвал, сифте яз Даниял бегдинни Имам Шамилан арада алакъаяр яратмишнавайдини ахцегьви Асвар я. Гьуьгъуьнлай Даниял бегдиз Имам Шамилахъ галаз къуватар галкIурна урусрин аксина женг чIугун меслят акур Асвара адаз женгинин тIаратI багъишнай. Лацу материалдикай тир и кьуд пипIен тIаратIдин къерехрай цIар чIугунвай. Адан юкьвал зуракI вацран шикил ва ранглу парчадикай атIана алкIурнавай элкъвер алай. Алай вахтунда а тIаратI Дагъустандин тарихдинни архитектурадин музейда хуьзвай кьве тIаратIдикай сад я. Асвара Даниял бегдиз багъишай тIаратIдал араб чIалалди икI кхьенвай: «Регьимлу ва мергьяматлу Аллагьдин тIварцIелди! Чна ваз гьакъикъат авайвал лагьана хьи, Аллагьди ви гунагьрилай гъил къачурай, галайвална вун дуьз рекьиз акъудрай. Гъалибвал ва агалкьунар Аллагьди гуди. И тIаратI кIевелай Аллагьдин чIалахъ хьухь лагьана ваз эвер гузвай кесибрин кесиб, Ахцегьай тир Асваран патай пишкеш я. Аллагьди вун дуьз рекьиз акъудрай ва ваз гъалибвал кьисмет авурай».

Асваран гафари вичиз гзаф эсер авур Даниял султанди 1844-йисан 4-июндиз вичин султанлухдин кьилин мискIинда вич Шамилаз вафалу жеда лагьана кьин кьуна. Гьа икI, султан Шамилан патаз элячIайла урус пачагьдин Къафкъаздин кьушунриз регьбервал гузвайбур вучдатIани тийижиз амукьнай. Даниял бегди урус пачагьди вичиз ганвай орденар, чIехи мажиб ва маса шартIар кваз такьуна ихьтин

къарар кьабулнай. Гьа и карди Жар-Балакен округдин кьил генерал-майор Шварцахъ хъел кутунай. Вичик гзаф къалабулух акатай генералди 1844-йисан 6-июндиз Къафкъаздин сердердал ракъурай рапортда икI кхьенай: «…Накь за жуван жасусривай къачур малуматрив кьадайвал, генерал-майор султан Даниял Элисуйскиди Шамилан патаз элячIун патал мискIинда кьин кьуна ва вичин раиятривни кьин кьаз туна. Хабар агакьарнавайбур ихтибарлу ксар ятIани, зун императордин патай къайгъу акунвай урус генералди ихьтин хиянаткарвал авунин чIалахъ туш, амма жува къачузвай чарарилай икI тирди тестикь жезва…» (Килиг: ЦГВИА, ф. ВУА, д. 6544, л. 12-13).

И рапортда къалурнавайвал, Даниял бег ЦIудахардин къазидин куьмекдалди Шамилав агатиз алахънай. И карда адаз Асвара куьмек ганай. Вичив хабар агакьайла урус пачагьди фигъилдал гъил вегьена. Адан буйругъдалди генерал-майор Шварц Даниял бегдиз басрух гуз эгечIна. Сифте генералди цIахурви султан кьаз кIанз дагъвийрихъ галаз нубатдин женг багьна авуна адаз Закъаталадиз эверна. Даниял бег аниз фенач ва ада генералдал вичи урус гьукуматдиз къуллугъ хъийизмач лагьана чар ракъурна.

Шварца 13-июндиз вичин кьушундив султанлухдиз басрух гана. Куьруь вахтунда кьиле фейи женгера вичин ниятдив агакь тавур ада 21-июндиз алава къуватрин куьмекдалди Даниял бегдин 3 агъзурдин кьушун кукIварна ва султанлух кьуна. Султан дагълариз, анайни Шамилан патав катна. Шамила ам хъсандиз кьабулна. Имаматда Даниял бегдихъ хъсан гьуьрмет, кьилди кьушун авай. Адавай гьатта женгера чешнелу хьайибуруз вичин тIварцIихъай орденарни гуз жезвай.

Даниял бегди Шамилан гьерекатдик пай кутуна. Тарихчийри кхьизвайвал, ада кутур виридалайни чIехи пай «гзаф йисара Кьиблепатан Дагъустандин лезгийрин Шамилаз вафалувал таъминарун» хьана. Н.В.Волконскиди къейд авурвал, Даниял бег Шамилан патаз элячIайдалай кьулухъ урус кьушунриз Лезги ЦIар хуьн гзаф четин ва хаталу хьанай.

Азадвилин гьерекатдик пай кутунатIани, султандивай урусрихъ галаз эхирдалди женг чIугваз хьаначир. Имам Шамила вич Калугада суьргуьнда авайла лагьанай: «Даниял бегдикай кьушундин чIехиди хьиз хъсан женгчи хкатнач, амма ам хъсан меслятчи тир». Гьакъикъатдани адавай женгера чIехи агалкьунар къазанмишиз хьаначир.

Машгьур лезги алим Гьасан Алкьвадарвиди вичин «Асари Дагъустан» ктабда Даниял бегдикай икI кхьенва: «Шамил эфендидин кьушундин регьберрикай сад Даниял Султан тир. Илисуда дидедиз хьайи и кас эвел урус кьушундин генерал, чIехи мулкарин гьаким тир. Гуьгъуьнлай ам Шамил эфендидин патаз элячIна ва гзаф вахтунда адан табийвилик кваз Дагъустанда амукьна. Ада вичин руш Шамил эфендидин хциз гана ва абур къавумар хьана.

Шамил эфенди Россиядин пачагьлугъди есирда кьурла и пачагьлугъди Даниял Султанан тахсирдалай гъил къачуна, адаз цIийи кьилелай виликан чин вахкана ва пуд агъзур манат мажиб гана. Ахпа ам Туьркиядиз куьч хьана ва гьана кьена». (Килиг: Гасан-Эфенди Алкадари. Асари-Дагестан. Махачкала, 1994, с. 135).

Даниял бегди 1870-йисуз Истамбулда вичин дуьнья дегишарна. Гьайиф къведай кар ам я хьи, адан уьмуьрдин Туьркияда фейи йикъар икьван гагьди садани тупIалай авунвач.