Чи камалэгьлидикай кхьенвай гзаф авторри хиве кьазвайвал, СтIал Сулейман вири хьтин инсан тушир. Адахъ вичиз махсус къилихар авай. ДатIана гьахъ вине кьазвай шаирди гардан кIирзавайбуруз, ялтахриз нифрет
ийидай. Такабур гвай, лавгъа ксар адан вилин душман тир. Гьахъсуз рахадай ксариз Сулеймана ахьтин гафар лугьудай хьи, абур яргъалай шаир акурла катдай.
Ашукьар катнай
Садра Агъа СтIалдал са агьваллу итимдин мехъерар тухун патал ашукьар атанвай.
Абуру датIана чпиз тийижир итимдин, хуьруьн ва марвардал ашукь хьанвай билбилрин тарифар ийиз жемят алдахарзавай.
Сулейманавай вилералди акурбур эхиз жезвач ва ада жемятдин вилик экъечIна лугьузва: «Билбилдикай завайни лугьуз жеда».
Ада вичин «Билбил» шиир кIелайла вири пагь атIана амукьнай.
Сулейманан шиир ашукьрин манидилай тафаватлу тир. Шаирди «Саймиш тийиз чи жемятар, хупI кIевида ви чин билбил» лугьуз, ичтимайи мотивралди халкьдин залан гьаларикай хабар авачир билбилдиз туьгьметар ийизвай.
Гьа идалди ада сифте яз гьакIан тарифар ийиз халкьдин кьил алцурарзавай куьгьне поэзиядиз вичин наразивал къалурнай ва шииратди халкьдин дердийри- кай хабар гана кIанзавайди я ла- гьанай.
Сулеймана шиир кIелна куьтягьайла ашукьар чпин чуьнгуьрарни туна катнай. И вакъ- иадилай 30 йис алатдалди Агъа СтIалдал са ашукьни хтаначир.
Марагълуди ам я хьи, Сулейманакай кхьей бязи авторри гьам и вакъиа, гьамни Максим Горькийди лагьай «ашукь» гаф асасдиз къачуна шаирдикай ашукь авунай. И месэладихъ авсиятда вичин наразивал къалурай чи машгьур алим Гьажибег Гьажи- бегова 1936-йисан 21-апрелдиз «Дагестанская правда» газетдиз акъудай вичин «Советрин Дагъустандин халкьдин шаир» макъалада кхьенай: «СтIал Сулеймана шумудни са сеферда вичиз ашукь лагьайбуруз наразивал къалу- райди я. Ам шаир я ва садрани ашукь хьайиди туш. Ада санани, са межлисдални ашукьвал авурди туш». Гуьгъуьнлай малум хьайи- вал, бязи критикри Сулейманан чIаларин халкьдин мецин эсерриз мукьвавал, халкьлувал фикирда кьуна адаз ашукь лагьанвайди я кьван.
Жуван хипер хъсан я
Шаирдиз гзаф хъел къведай крарикай сад къалп затIар ара- дал гъун тир. Сулейманан шиирар урус чIалаз элкъуьрай бязи ксари адан са кьадар чIалар къалп жуьреда таржума авунай. 1935-йисуз ада ихьтин шииррикай хабар кьуна Гьажибег Гьажибеговавай жузунай: «Зи
лацу хиперин суьруьдиз мурдар вакIар вучиз ахъайзва?» Алимди Магьачкъаладиз хъфейла обкомда кьиле фейи мярекатдал шаирдин наразивилерикай ма- лумат ганай. Гуьгъуьнлай Сулеймана лагьай гафар бубайрин мисалдиз элкъвенай, анжах таржумайрин ери хъсанарун патал тедбир акуначир. 1936-йисуз Москвадин кьве чапханади адан шииррин кьве ктаб чапдай акъуднай. Сулейманак хвеши хьунин чкадал хъел акатнай. Ада къунши муаллимдиз эверна Москвадиз чар кхьиз тунай. Гьа чарче кхьенай: «Заз масадан вакIар герек туш. Жуван суьруьдин кьецIи хипер генани хуш я».
Анлай кьулухъ шаирди рекьи- далди са таржумачини кьабулна- чир. Анжах Эффенди Капиевахъ галаз дуст хъхьанай. Сулеймана вичин дуьнья дегишарайдалай са йис алатайла адан хва Мусаиба «Литературная газетадиз» акъудай макъалада кхьенай: «За юлдашри зи бубадикай кхьенвай макъалаяр ва рикIел хкунар мукьуфдалди кIелна, амма заз я жуван буба, яни таржумайрай адан шиирар чир хьанач».
Валчагъ алаз чида
СтIал Сулейман Магьачкъаладай Москвадиз, СССР-дин зарийрин I съезддиз рекье твадайла ам цIийи костюмар алукIарна, туьтуьна галстук туна, дамахарна ракъуриз кIан хьанай.
Комиссия гьикьван алахънайтIани, шаирди разивал ганачир.
Ада лагьанай: «Зун халкьдиз шаламарни куьгьне валчагъ алаз хъсандиз чида. Москвадизни гьа икI фида».
Гуьгъуьнлай Сулеймана вичин гуьмбет туькIуьрай машгьур лезги скульптор Аскер-Сарижадиз и месэладикай хъуьрез-хъуьрез ихтилатна лагьанай: «Мо- сквадин СССР-дин халкьарин музейдиз фидайла зи гуьгъуьнаваз гапIал-гапIал жез гзаф инсанар къвезвай. Абуруз зун музейдин экспонат хьиз хьанай.
Максим Горькийдин кьиливни зун гьа икI фенай».
Айнадин тIалабун
Кремлда Сулейманаз Ленинан орден гайидалай кьулухъ ам са чIехи магазиндиз тухвана лагьа- най: «Гьукуматдиз вичин патай ваз савкьватар вугуз кIанзава. Жуван рикIиз вуч кIанзаватIа, гьикьван шейэр кIанзаватIа къачу».
Магазинда шаирдин рикIел ви-
чин уьмуьрдин юлдаш Айнадин гафар хтана. Ада Сулейманавай пуд кило шекер, кьве пачка чай ва цIуд юкI хун къачун тIалабнавай. Адаз и шейэр кIан хьайила вири пагь атIана амукьна. Магазинчийри: «Чаз хун авач, хъсан магьутни ипек ава, гьабур къачу», – лагьана. Шекердин эвезда адаз шоколад теклифна. Ингье Сулейман вичин гафунилай элячIнач ва шаирдиз анжах Айнади тапшурмишай шейэр кIан хьана. Эхирни маса магазиндай адаз хун жагъурна.
КIвализ хтайла Айнади лагьана: «Вуна дуьз авунвайди я. Багьа магьутни ипек чаз герек туш, чун ужуз пекер алукIиз вердиш хьанвайди я. Шоколаддин дадни чаз чизвайди туш».
Кьве къиметлу гаф
Дагъустандин гьукуматдин залда СтIал Сулейманан яратмишунриз талукьарнавай мярекат кьиле физвай. Докладдин береда президиумда ацукьнавай Сулейман вичин чкадилай къарагъ- на секиндиз ракIар галайнихъ физва. РакIарихъ галай Къияс Межидова адавай жузазва: «Су- лейман халу, вун гьиниз физва?» Шаирди Къиясан япал кушкуш- на лугьузва: «Гурарай акьахдайла за анал гзаф къиметлу кьве гаф квадарна. Акван абур къажгъидатIа!
Са герендилай шаир элкъвена залдиз хквезва. Къияс Межидова жузазва: «Къажгъанани, Сулейман халу?» Шаирди хвешидаказ жаваб гузва: «Жагъана».
Доклад кьилиз акъатайла Сулейманаз гаф гузва. Ада къецел экъечIна цIийиз теснифай шиир кIелзава.
Мярекатдилай гуьгъуьниз Къияс Межидова Эффенди Капиевавай им вучтин месэла я лагьана хабар кьа- зва. Эффендиди хъуьрез-хъуьрез лугьузва: «Ина кьатIуниз тежер вуч ава хьи. ЦIийи шиир теснифун патал ам са геренда текдиз амукьна кIанзавай. Халисан шаир я!»
