Чи “Лезгинка ” кьуьл вири дуьньядиз сей- ли я. Адал гьейран хьайи дуьньядин маш- гьур композиторри, алимри, кхьирагри, шаирри, журналистри, сиягьатчийри ва масабуру “Лез- гинкадикай” гьикьван хъсан гафар кхьенва.
Са шумуд йис инлай вилик Дагъустандин Ах- цегь райондиз атай, Шалбуз дагъдин зияратдал фейи, лезги хуьрера мелерикни мехъеррик иштирак авур, чи тарихдихъни медениятдихъ галаз мукьувай таниш хьайи урусрин машгьур шаир, журналист, эдебиятдин рекьяй гзаф премийрин лауреат Александр Костюнинни чи кьуьлуьнал гьейран хьанай ва ада “Лезгинкадикай ” гзаф къиметлу къейдер авунай. Агъадихъ чна а къейдерикай са чIук гузва.
Дагъустан рикIелай алат тийидай иер яржарин камари хьиз я: бачIах чIичI алай хъицикьин бар- макни, агъсакъалдин гъиле авай чумалдин кIекIецни, жегьил пагьливандин чIулунихъ галай гапурни, мугьмандиз хуьзвай мехкIуьтни, къуша зуьрнеярни, СтIал Сулейман ва Расул Гьамзатовни, гьелбетда, “Лезгинка ” кьуьлни… Эхь, “Лезгинка ” кьуьлуьни вичин зарб квай ва гьакьван михьидаказ акъатзавай ритмайралдини, цIелхемар кIвахьзавай хьтин гьерекатралдини гзаф композиторрин фикир вичел желбна. Абурун жергеда “Руслан ва Людмила” опера яратмишай Глин- кани, “Демон” яратмишай Рубинштейнни, маса ксарни ава. Чпин эсерра и композиторри гьа “Лезгинкадин” хьтин гурлу ва гужлу сесеринни гьиссе- рин алемдикай менфят къачунва.
Дуьньядал кьетIен медениятар гзаф ала. Амма кьуьлер-яржар, кьуьлер-ярашугъар лап тIимил я. “Лезгинка” кьуьл абурукай сад я. И тIвар кьурвалди чи рикIел Кеферпатан Къафкъаз, Дагъустан, лезги- яр къвезва. “Калинка” ва я “Яблочко” лагьайла, чи рикIел урусар, “Канкан” ва “Летка-енка” лагьайла Европадин халкьар, “Цыганочка” лагьайла, гьами- ша рекье-хуьле авай къарачийрин куьчер къведай- вал. “Лезгинкадикай” заз Ахцегь райондай тир зи дуст, лезги журналист Демир Шерифалиева гзаф ихтилатар авуна. – Им азадвилиз ва такабурлувилиз датIана
гьуьрметзавай дегь девиррилай атанвай адет я.
Эхь, гьеле ракъиниз ва я цIуз икрамзавай девирра а чIаван инсанри, маралдал гьужумиз кIанз адан геле къекъвезвай лекьрен мани лугьуз, кьуьлердай.
Лекь лагьайтIа, лезгийрин асул лишан я. Лекьери лув гузвай чкада жанавурриз чка жагъидач.
Вуч я “Лезгинка” ? Им асул гьисабдай, гапур- ралди яракьламиш хьанвай итимрин кьуьл я. И кьуьл анжах тек са рушари ийиз садрани аквадач. Им адет туш. Абур галачиз кьилди итимрин кьуьл адетдин кар я. “Лезгинка” – им кьуьлзавайбурун арада кьиле физвай са гьихьтин ятIа бягьсни я. Иердаказ, тIарамдаказ, гьевеслудаказ ва гьакьван зарблудаказ, галатун тийижиз гьерекатда аваз, гадайри чпин алакьунар, рушари лагьайтIа, чпин тандин шумалвал, иервал, михьивал ва гьакьван чIехи устадвал къалурда. “Лезгинкади” кьуьлзавайди галатардач, адан къуватар артухарда. Ада руьгьдик лувар кутазвай хьиз я. Гуя залан гъуьрчез физ, душмандихъ галаз дяведиз, женгиниз физ гьазур жезвай тегьерда и кьуьлуьнизни гьазурвал аквада. “Лезгинка” гьакI макьамдихъ галаз хкадарунар туш. Ада инсандин гуьгьуьлдин гьал, руьгьдин къуватар винел акъудзава. И къуват тамашачий-
ривни агакьарзава… “Лезгинка” гзаф зурба кьуьл я. Ана хъверни накъ- вар, шадвални пашманвал, гьакъикъи кIанивални гьакьван зурба такIанвал, мягькем дуствални гъил къачуз тежер душманвал санал алай хьиз я. “Лезгинка” кьуьлуьнин ватан гьахълувилелди Лезгистан яз гьисабзава. Гьа ина сифте яз и кьуьлуьнални, адан макьамдални, ритмайрал-сесерални чан атана. Гуьгъуьнлай ам вири Дагъустандин ва вири Къафкъаздин халкьарин рикI алай макьамдиз ва кьуьлуьниз элкъвена. Ада вичел желб тийидай са халкьни бажагьат ава. Лугьунриз килигна, и кьуьлуьнал тIвар Дагъустандал арабри чапхунчи- вилелди гьужумайла атана.
Арабри дагъвийриз лезгар ва я лекар лугьуззвай. Араб чIалай элкъуьрайла и гафуни “дагъви къачагъар” мана гузва. Амма им арабрин мана я.
Гьакъикъатда лезгияр – дагъвияр са чIавузни рикIе, руьгьда кичIевал тахьай, гьар са жуьре душманри- кай чпин ватан ва азадвал хуьз къарагъай кьегьал аскерар я. Гьар са гъалибвал лезгийри чпиз хас тир гурлу кьуьлералди къейд ийиз хьана. Юкьва цIай ийидай ва гъалибчи аскерри адалай элкъвез зи- рингдаказ, викIегьдаказ кьуьлердай… Гададиз ва рушаз чпин гьиссер масабур алай чкадал ачухдиз къалурун ерли рехъ гуз тежер кар тир. Гьавиляй абур чпин рикIе авай гьиссер кьуьле- рик жуьреба-жуьре лишанралди, вилерин ишарай- ралди ва икI мадни маса жуьре къалуриз алахъ- дай. И вири лишанар къенин юкъузни “Лезгинка” кьуьлуьник кума… Дагъустанда вирибуруз неинки кьуьлер кIанда, гьакI кьуьлер ийизни чида. Гьахьтин гьевес, чIалахъ хьухь, Лезгистанда – Ахцегьа ва Дербентда авайла закни акатна. За гьавиляй тикрарзава: кьегьалар, эгер квез са гьинал ятIа, гьатта машиндин рекьелни чун кьуьлуьник кваз акуртIа, патавай гьакI фимир!
ЭкечIа куьнни чи кьуьлуьник…
