Играми редакция! Са шумуд йис инлай вилик за квез ХIХ виш йисарин мазан Лезги Манафакай куьруь малумат ва адан са шиир ракъурнай. Куьне къайгъударвилелди а материал «Самурдин» чинриз акъуднай. Алатай са шумуд йисан къене за ширванви лезги ашукьдихъ авсиятда са кьадар чирвилер гъилик авуна. Гьа са вахтунда Хьили Масан, Цилинг Бука, Лезги Къурбан, Мирзе Жабраил, КIелетI Багъир хьтин мазанрикайни заз делилар гьатна.
Лезги Манафакай сифте яз чаз малумат гайиди вири Къафкъаздиз сейли алим ва шаир Гьасан Алкьвадарви я. Ада вичин «Диван ал-Мамнун» ктабда Лезги Манафакай бязи къейдер ганва.
1913-йисуз Темирхан-Шурада М.Мавраева чапдай акъудай а ктабдин «Йикъарган» тIвар ганвай паюнин 146-чина кхьенва: «Чун кьве гьафте кьван Царицындин дустагъханада хвена. Ина Къафкъаздин чара-чара пипIерай гъанвай дустагъ мусурманар хуьзвай. Абурун арада вич Будугъай тир Абдулкъафар тIвар алай са кьегьал къачагъ авай. Ам вичин ва къунши хуьрера гзаф нуфуз авай кас тир.
Ина вичихъ лугьуз тежедай кьван рикIиз хуш ван авай, вичин сенятдин чIехи устад, Ширвандин лезгийрикай тир ашукь Манафни хуьзвай. И дустагъханада манияр лугьун къадагъа авунвачир ва гьавиляй Манафавай адан чуьнгуьр къахчунвачир. Адавай вун вучиз кьунвайди я лагьана жузурла жаваб гудачир, чуьнгуьр хурал кьуна мани лугьудай. Адан ван ва лугьузвай манияр акьван иер тир хьи, инсандин гьиссерал звал гъидай.
И манийри чи фикиррал нур хъичирдайвал гъамни гъидай. Ина чун паталди виридалайни чIехи теселли адан манияр тир. Гагь-гагь ада завай вичин макьамар патал чIалар теснифун тIалабдай…» Марагълу я хьи, Гьасан Алкьвадарвиди Манафан тIалабуналди кхьей са шиир туьрк ва фарс чIаларал «Диван ал-Мамнунда» гьатнава.
А вахтунда за кхьенай хьи, икьван гагьди ашукь Манафакай герек тир делилар жагъурна винел акъудиз хьанвач. Са бязи суалрин жавабар жагъурна кIанзава: Лезги Манаф вуж кас тир? Вучиз дустагъ авунвайди тир? Адахъ гьихьтин чIалар авай? Са гафни авачиз, ибур кьил акъуддай ксарин хиве авай кар я ва суалриз абуру жавабар жагъурна кIанзава лагьана кхьенай за. Ингье жувни гьа суалрин суракьда аваз хьана.
ГьикI ятIани Шекидай Дербентдиз атанвай са савадлу дишегьлидал дуьшуьш хьана зун. Лезги Манафан тIвар кьурла ам пагь атIана амукьна. Ашукьди вичин «Авач» шиирда Ширвандинни Шекидин тIварар кьунва лагьана за. «Я чан вах, ам чи Шекидай я ман», – лагьана а дишегьлиди ва ашукьдин халкьдин меце авай са шиир хуралай кIелна. А шиир икI я:
КIанда заз
Низ чида захъ гьикьван дердер аватIа,
Зун дердерин кIунтI хьана икI аматIа.
Шеки, Ширван, Къубадихъ вил галатIа,
Ахцегь, Дебент, Гияр акваз кIанда заз.
Дуьнья акваз къеневай рикI цIразва,
Къураба я, фу къванерал чразвай.
Дердерикай вичиз бахтар хразвай
Аламатдин устIар акваз кIанда заз.
Лугьумир хьи, Лезги Манаф зарул я,
Аллагьдикай вил атIанвай чагъул я.
Зи архаяр лезги, яхул, магъул я,
Даим ихьтин дустар аваз кIанда заз.
Шиирда гьатнавай «чагъул» гаф «кесиб», «магъул» «азербайжанви» лагьай чIал я. Лезги Манафа «Авач» шиирда хьиз, и шиирдани Шекидин тIвар кьазва. Мумкин я ам Шекидай хьунухь. Муькуь патахъай, Къубадин лезгийри азербайжанвийриз «мугъулар» лугьуда, Ширвандин лезгийри «магъулар». Гьар гьикI ятIани, за квез мазандин цIийи шиир ракъурна жуван фикир-фагьум ачухарна. Мумкин я Лезги Манаф Шекидай ваъ, са маса лезги шегьердай ва я хуьряй хьун. Къуй атIай гаф чи кьил акъуддай ксари, алимри лугьурай.
