Дагъустан лагьайла гьасятда вилерикай дагъларин уьлкве, азадвал патал женг чIугур руьгьдиз кьакьан инсанрин макан карагда. Ахпа рикIел камаллу гафарин дагълар хкажна, и уьлкве вири дуьньядиз сейли авур устадар хкведа. Ина СтIал Сулейман лугьудай са чIехи дагъни ава. Шумуд йисар я Дагъустандин символдиз элкъвенва и тIвар. Ада тек са дуьньядин лезгийрин арада ваъ, гьакIни вири дагъустанвийрин арада дуствилин, стхавилин муьгъ туькIуьрзава.

  Азербайжандин Гьукуматдин Университетдин II курсуна кIелдайла чаз СССР-дин халкьарин эдебиятдай тарсар гузвай. Сад лагьай лекция СтIал Сулейманакай тир. А юкъуз заз дуьньяда жувалай бахтавар инсан авачирди хьиз хьанай. Профессорди чи ватанэгьлидикай, зи рикI алай шаирдикай маса халкьарин векилри лагьанвай къиметлу гафар мецел гъайила хвеши хьайи кьван вуч тир заз. Гьа юкъуз зун гьейранарай мад са кар хьанай. Азербайжанда лезги эдебиятдал рикI алай инсанар хьунухьи лувар кутунай зак. Ватанпересвилин гьиссер вуч ятIа гьа юкъуз кьатIанай за. А гьиссер Сулеймана бахшнай заз.

  Зи рикIел мад са вакъиа – 1994-йисан майдин вацра Азербайжандин гьукуматди Бакудин Mуслим Магомаеван тlварцIихъ галай филармонияда тешкилай СтIал Сулейманан 125 йисаз талукьарнавай мярекат хтана.

  Анал чи шаирдикай республикадин кхьирагрин кIватIалдин кьил Анара, “Самур” Лезги Милли Меркездин кьил профессор Али Мусаева, Азербайжан-Дагъустан тешкилатдин регьбер, профессор Панагь Халилова ва масадбуру раханай. Доклад авун зи хиве тунвай. Сегьнедиз экъечIайла за доклад столдал эцигнай ва СтIал Сулейманан уьмуьрдин рекьикай жуван саягъда хуралай ихтилатиз эгечlнай. РикI ацIанваз за адан кьилел атай кьван мусибатрикай, шаирди чIугур женгерикай, адан руьгьдин кьакьанвиликай раханай. Чка атунивай Сулейманан шииррай мисаларни гъизвай.

  Залди нефес къачун тавуна яб акалзавай. За рахунар кьилиз акъудайла инсанри кIвачел къарагъна сегьнедин цлахъай куьрсарнавай Сулейманан портретдиз капар янай, адаз икрам авунай. Заз СтIал Сулейманаз маса халкьари гьикI икрамзаватIа гьа юкъуз мад гъилера чир хьанай.

  Бакуда лезги чIалал “Самур” газет акъатиз 32 йис я. Чи редакциядин цлахъай куьрсарнавай, лезги чIугвар Магьмуд Челебова чIугунвай СтIал Сулейманан портретди 32 йис я чаз дидед чIал кIанарунин, халкьдиз къуллугъ авунин, руьгьдай ават тавунин рехъ къалуриз, чак руьгь кутаз. Чи тIвар-ван авай къелемэгьли Муьзеффер Меликмамедовахъ галаз санал чна газет акъудиз кьил кутур сифте йикъалай “Самурдин” темайрикай сад СтIал Сулейманан уьмуьрдин рехъ ва яратмишунар хьана. А рехъ чна къенин юкъузни давамарзава.

  Чи виридалайни кар алай кIвалахрикай сад Азербайжанда СIал Сулейманан юбилейрин нянияр кьиле тухун хьанва. 1999-йисуз “Cамур” газетдин редакцияди Бакуда шаирдин 130 йисан, 2009-йисуз 140 йисан, 2019-йисуз 150 йисан юбилеяр гегьеншдиз кьиле тухвана. Жув гьа мярекатрин режиссер яз за шаирдин уьмуьрдин рекьикайни яратмишунрикай гегьеншдиз ихтилатна. Муьзеффер Меликмамедова чIехи камалэгьлидин поэзиядин кьетIенвилерикай рахана. Жегьилри лезги, азербайжан ва урус чIаларал шаирдин шиирар хуралай кIелна. Ахпа “Сувар” ансамблдин иштиракдалди концерт кьиле фена.

  Дарвилерини четинвилери гъурбатриз акъудай СтIал Сулеймана вичин уьмуьрдин кьве йис Генжеда, Низами Генжевидин ватанда, бияндин дугулар гьасилзавай заводда ингилис капиталистрин гъилик кIвалахиз акъудна. Ина ада азербайжан чIал чирна, РагъэкъечIдай патан поэзиядихъ галаз мукьувай таниш хьана. Са кьадар вахтунда Семеркъендда кIвалахайдалай кьулухъ ам Бакудиз – цIуд агъзурралди лезгийри кIвалахзавай шегьердиз хтана. Ина ам нафтIадин мяденра кIвалахал акъвазна.

  Ада са кьадар шиирар азербайжан чIалал къелемдиз къачунва. 1926-йисалай адан азербайжан чIалал кхьенвай шиирар “Dağıstan füqərası” газетдин чинриз акъатна. Абурук «Мулладиз», «Кавказ», «Колхоз» ва масабур акатзава.

  1934-йисан 17-aвгустдиз Москвада кьиле фейи советрин кхьирагрин I cъезддал азербайжан чIалал рахай шаирди вичин “Gəlmişik” тIвар ганвай шиирни гьа чIалал кхьенай. Вич Дербентдай СССР-дин Верховный Советдиз депутатвиле кандидат къалурайла шаирди хуьр-хуьр къекъвена халкьдин гьаларикай хабар кьунай. Ингье 1937-йисан репрессиядин гарарни харар адавни агатна. Нажмудин Самурский, Гьажибег Гьажибегов хьтин намуслу ксарихъ халкьдин душман хьтин тIвар гилигна дустагъханайриз вегьейла адан рикIи эхнач. Гьа йисан 23-ноябрдиз ада вилер эбеди яз мичIна. И хабарди къарсурай Азербайжандин шаир Осман Сарывеллиди кхьенай: «Къуй шехьиз тахьурай дагъви стхаяр, Чпихъ рекьин тийир са шаир ава». Гьа инал лугьун хьи, 1957-йисуз сифте яз СтIал Сулейманан уьмуьрдин рекьизни яратмишунриз талукьарнавай фильм чIугурдини Азербайжандин киностудия я.

  СтIал Сулейманан яратмишунар илимдин рекьелди Азербайжандани чирнава. 1959-йисуз басма хьайи “Дагъустандин эдебиятдин антология” гьадан шиирралди ахъа жезва. Азербайжанда шаирдин яратмишунар илимдин рекьелди гегьеншдаказ чирнавайди филологиядин илимрин доктор, профессор Панагь Халилов я. Шаирдин шиирар лезги чIалай азербайжан чIалаз Самед Вургъун, Oсман Сарывелли, Неби Хезри хьтин машгьур шаирри элкъуьрнава.

  Агъадихъ галай шиир за устаддин руьгьдиз бахшнава.

СТIАЛ СУЛЕЙМАНАЗ

ЧIехи шаир, элдиз кIани,

Ви шиирар – виртIед куьнуь,

Икьван верцIи, икьван къени

ЧIал авани ви чIал хьтин?

Мизанди я девирдин саф,

Чара ийиз къуьлни чафчаф,

Ви паквилиз авани гаф,

Вун – чигедин стIал хьтин.

Гьахъни дуьзвал вине кьуна,

Халкьдин дердер рикIе туна,

Хура шумуд къван акьуна,

ТIал авачир ви тIал хьтин.

ЧIуриз кIанз дуьньядин караш,

Садбуру авурла тараш,

Ви амалар пак тир, фараш,

Чи дагъларин кIватIал хьтин.

Ви тIварцIиз къе ава гьуьрмет,

Ваз эллери гана къимет,

Лагь, гьи рикIе ава гуьмбет

Сулейманан тимтал хьтин?!