Къафкъазда муьридизмдин бине кутур, Имам Шамилан муаллим хьайи, садбуру вичин титул «шейх», масадбуру «имам» хьиз кхьизвай машгьур лезги алим ва женгчи Мегьамед Ярагъвидин Дагъустандин халкьарин арада авай нуфузлувал, адан азадвал патал гъазаватдиз эверунар акур Къафкъаздин сердер генерал А.П.Ермоловаз кьведра ам дустагъ ийиз кIан хьанай. Сердердин эмирдалди Куьре ханлухдин кьил Аслан ханди Ярагъви есирда кьуна 1823-йисуз Къубадиз, 1825- йисуз Тифлисдиз тухвана кIанзавай. Ингье и ниятди кьил кьуначир. Гьар гъилера Ярагъви арадай акъатнай.
Пуд лагьай гъилера А.П.Ермолован чкадал Къафкъаздин сердервиле тайин хьайи фельдмаршал И.Паскевичаз халкьдин регьбер дустагъ ийиз кIан хьанай. Ада гьатта Мегьамед Ярагъви авай чка хабар гайибуруз чIехи пулар вугуда лагьанай. Эхирни пулуна темягь кутур хаин ксари Ярагъви маса ганай. Паскевичан гъилибанри 1823- йисуз есирда кьур Мегьамед къвалал чIехи конвой алаз Тифлисдиз рекье тунай. Ингье и гъилерани чапхунчийрин ниятди кьил кьунач…
1996- йисуз Магьачкъалада Ярагъвидикай «Магомед Ярагский. Мусульманский философ. Поборник веры,свободы, нравственности» тIвар алаз кьилди ктаб чапдай акъудай чи машгьур алим, философиядин илимрин доктор Агьед Агъаева гьа ктабдин 139-чина кхьизва:» Имам Мегьамед Ярагъви Тифлисдив агакьнач. Малум тушир чIавуз, малум тушир чкада адан терефдарри – чидач дагъустанвийри ятIа, къубавийри ятIа, я тахьайтIа, жарвийри конвойдал гьужумна ва четин ягъунар кьиле тухвана, ам конвойдивай кьулухъди къахчуна. Ахпа женгчияр Мегьамедахъ галаз санал Дагъустандиз хтана. Аваррин арада чкIанвай са риваятда Къафкъаздин цIиргъинин кьваларилай гьужумна ам азад авурди,анайни Табасарандиз тухвайди аварар я лугьузва. Маса риваятда ам конвойдивай Табасаранда кьулухъди къахчурди малумарзава».
Мегьамед Ярагъви кьуна Тифлисдиз рекье турди урусрин тарихчи В. Поттодини тестикьарзава. Гьа и автордин 1897- йисуз Санкт- Петербургда чапдай акъудай «Кавказская война в отдельных очерках, эпизодах, легендах и биографиях» ктабдай,гьакIни вичин 1887- йисуз басма авур «История войны и владычества русских на Кавказе» ктабда «Къафкъазда императордин кьушунрихъ галаз виридалайни кIеви женг чIугурди Куьредин ва Къубадин лезгияр я» лагьай генерал Н.Дубровинан къейдерай малум жезвайвал, Мегьамед Ярагъви конвойдивай (500-600 аскердивай) Къуба аялатдин чилерал кьулухъди къахчунай.
Ярагъви кьурла са шумуд табасаранви Имам Шамилан муьрид тир цIехуьлви Гьажи Али Аскер эфендидин кьилив атана лагьанай: «Урусри Имам Мегьамед чинеба кьуна Тифлисдиз тухузва. Чавай ам азад ийиз хьанач. Са чара авуна кIанзава.» И хабар агакьай кумазни Гьажи Али Аскера вичин, яргунви Шихмегьамедан ва ахцегьви Асваран кIеретIар санал кIватIна ЦIехуьлай тIуз Тифлисдиз физвай рехъ кьун кьетIна. Конвой Къуба аялатдин чилерал элячIна, тамарай тIуз ЦIехуьлривай са шумуд верс яргъа хьайила лезгийри урус аскеррин рехъ атIана. Ягъунра лезгияр уфтан хьана . Гьажи Али Аскер эфендиди вичин муаллим Мегьамед Ярагъви ахцегьви Асваран кIеретIдихъ галаз Табасарандиз рекье туна. И вакъиадикай Дагъустандин чара-чара халкьарин арада риваятар туькIуьр хьун дуьшуьшдин кар туш. Абуру вирида а чIавуз инсанар азадвал патал женгиниз къарагъарзавай Мегьамед Ярагъвидиз чпин регьбер хьиз икрам ийизвай.
