Играми редакция! За квез жувак къалабулух кутазвай са месэладикай кхьизва. Виликай къвезмай йисуз советрин халкьари Ватандин ЧIехи дяведа фашистрин Германия дарбадагъ авуна гъалибвал къазанмишай 80 йис тамам жеда. И гъалибвилик маса халкьари хьиз, лезгийрини чIехи пай кутуна. Чи кьегьал рухвайри Яракьлу Къуватрик экечIна душман кукIварна. Чи генералри полкариз, дивизийриз регьбервал гана. Агъзурралди лезгийри и женгера гьикьван орденар, медалар къачуна. Чи шумудни са рухваяр «Советрин Союздин Игит» тIварцIиз лайихлу хьана.
Дяве къарагъай сифте йикъара, 1941-йисан 22-23-июндиз лезги районрин вири хуьрера гзаф инсанри иштирак авур митингар кьиле фена. Фашистри чи уьлкведал вагьшивилелди гьужум авунихъ галаз алакъалу яз халкьди гьам фронтда, гьамни далу пата Яракьлу Къуватриз мукьувай куьмек гуда лагьана кьетIи къарар кьабулна. И митинграл агъзурралди лезгийри гуьгьуьллудаказ фронтдиз ракъурунин гьакъиндай арзаяр гана. Тек са гьафтедин къене, 1941-йисан 9-июлдалди лезги хуьрерай 3 агъзурдалай гзаф жегьилар гуьгьуьллудаказ фронтдиз фена.
А вахтунда чи халкьди къалурай чешнелувили вири Дагъустанда инсанрин ватанпересвилин руьгь хкажна. Гзаф газетри лезги районрин агьалийри Яракьлу Къуватар недай-хъвадай шейэралди, яракьралди ва дяведин суьрсетралди таъминарунин кардиз гьикI куьмек гузватIа макъалаяр чапна. И рекьяй чи вири районри чешне къалурзавай.
Заз кьилди ахцегьвийрикай лугьуз кIанзава. А йисара лезги хуьрера цIуд агъзурралди дишегьлийри аскерриз хранвай шейэр ракъурзавай. Сифтегьан ругуд вацран къене Ахцегь райондин дишегьлийри 120 агъзур жуьтуьнилай гзаф сун гуьлуьтар ва бегьлеяр храна, фронтдиз рекье тунай. И карда Ахцегьрин гамарин артелда кIвалахзавай Гьалимат Агъаметова, Салимат Багъирова, Баде Амирова, Биче Калантарова иллаки тафаватлу хьанай.
Сифте яз ахцегьвияр ватан хуьзвайбуруз куьмек гуз, дяведин цIийи техника гьазурун патал гуьгьуьллудаказ пулар кIватIиз эгечIна. Абурулай муькуь лезги районри ва Дагъустандин маса районрини чешне къачуна. «Шамил» ва «Дагъустандин колхозчи» тIварар алай танкарин колоннаяр туькIуьрун патал 1942-йисан эхирдалди Докъузпара райондин агьалийри 305 агъзур манат, Хив районди 235 агъзур, Рутул районди 80 агъзур, кьурагьвийри 53 агъзур, ахцегьвийри 32900, Кьасумхуьруьн районди 240 агъзур манатдив агакьна пулар кIватIнай. И районрай гьар сада 100 агъзур манат ва гьадалай гзаф пул гузвай цIудралди инсанарни авай.
1942-йисан эхирра ва 1943-йисан сифте кьилера ахцегьвийрин гьерекат мадни гегьенш хьана. Имни дуьшуьшдин кар тушир. Дяведин вахтунда душман кукIварун патал 200 гъилера вичин самолетда аваз цавуз экъечIай, 1942-йисан 10-сентябрдиз Моздокдин цава фашистрин кьве самолет ягъай машгьур ахцегьви кьегьал, авиаполкунин командир, вичин 28 йис тир майор Валентин Эмиров барабар тушир женгина телеф хьана. Дагъустандин халкьдин шаир Хуьруьг Тагьиран «Гьавадин пагьливан» ва Дени Эмирован «Адаз Дагъустанди лувар гана» поэмайра В.Эмирован къагьриманвилер гегьеншдиз теснифнава. Ахцегьин паркда адаз гьумбет хкажнава, Магьачкъалада адан тIварцIихъ куьче ава.
1942-йисан 13-октябрдиз Валентин Эмироваз «Советрин Союздин Игит» гьуьрметдин тIвар гана. Ахцегьвийри пулар кIватIна чпин ватанэгьлидин тIварцIихъ галай авиаэскадрилья туькIуьрун къарардиз къачуна. Абуру кьил кутур ватанпересвилин цIийи гьерекат куьруь вахтунда вири Дагъустанда гегьенш хьана, женгинин самолетар туькIуьрун патал пулунин такьатар кIватIиз гатIунна. Къад йикъан вахтунда ахцегьвийри 158 агъзур манат пул кIватIна. Са варз алатайла и рекъем 1 миллионни 186 агъзур манатдилай пара хьана. Ахцегь шегьердай Седреддин Гьашумова ва Хкемрин хуьряй тир Ферзали Мердалиева гьар сада гуьгьуьллудаказ 110 агъзур манат пул гана. Куйбышеван тIварцIихъ галай колхоздин седри Къази Муртузалиева вичин 40500 манат пул гайидалай кьулухъ авиаэскадрилья туькIуьрдай фондуниз алава яз 39500 манат чара авуна.
Дяведин самолетар туькIуьрун патал гьерекат маса лезги районрани гегьенш хьана. Кьасумхуьруьн райондин агьалийри В.Эмирован тIварцIихъ галай эскадрильядин фондуниз 2 миллионни 113 агъзур манат кьван пул куьчарна. Абуру гьакIни Шамилан тIварцIихъ галай танкарин колонна арадиз гъун патал 885 агъзур манат, «Дагъустандин пионер» тIвар алай дяведин самолет туькIуьрун патал 57 агъзур манат кьван пул гана. Гьа са вахтунда вишералди лезгийри фондуниз чпин хсуси пулар чара авунай.
Играми редакция! Ватандин ЧIехи дяведин йисара лезги халкьди гьам фронтда, гьамни далу пата къалурай къагьриманвилерин и кьил, а кьил авач. И месэла рикIел хкуналди заз лугьуз кIанзава хьи, икьван гагьди чахъ «Лезгияр Ватандин ЧIехи дяведин йисара» тIвар ганвай са ктаб кьванни вучиз авач? Чара-чара районра гуьмбетар ва комплексар эцигнаватIани, бязи ксарикай макъалаяр ва ктабар кхьенватIани, санлай чи вири игитар рикIера амукьдайвал авунин крар къедалди кьилиз акъуднавач. Им вичикай фагьумна кIанзавай, гзаф кар алай месэла я.
