МИРЗА АЛИ
Машгьур алим, шаир, сиясатчи ва лукьман Мирза Али ал-Ахтыдикай кхьей урус, немец ва ингилис авторри адаз «Алимрин алим» тIвар ганай. Лезги, араб, фарс ва туьрк чIаларалди шиирар кхьей адаз Дагъустандин халкьарин са шумуд чIални дериндай чидай.
Гзаф алакьунар авай лукьман тир Мирза Алиди Къафкъаздин дяведин вахтунда урусрин вишералди залан хирер алай аскерар сагъарнай. Император I Николая алимдиз разивал къалурун патал лагьанай: «Къуй вичиз вуч кIанзаватIа тIалабрай». Мирза Алиди ихьтин жаваб ганай: «Жув паталди заз затIни кIандач. ЖедатIа пачагьди зи халкь 10 йисуз налогрикай азад авурай». I Николая адан мурад кьилиз акъудна 10 йисуз лезгийривай налогар къачуначир.
ГЬАЖИ МУРТУЗ
Имам Шамилалай гуьгъуьниз адан кIеви дуст, Кьиблепатан Дагъустандин лезгийрин имам Гьажи Муртуз агъади вад йисуз – 1859-1864-йисара урус чапхунчийрихъ галаз женг давамарнай. Адан регьбервилик кваз лезгийри 26 гъилера генерал Врангелан кьушунрихъ галаз дяве авунай. А ягъунрин вахтунда урусрин 900 аскер ва 20 офицер гьелек хьанай. Санлай Гьажи Муртуз агъадихъ галаз ягъунра урусри 100-елай гзаф офицерар ва 6 агъзур аскерар квадарнай.
Императордин генералри чпин рапортра кхьенай: «Текдиз амукьнавай пеленгдиз ухшар тир Гьажи Муртуз агъади тIимил къуватралди чи кьушунриз басрухар гуз эхирдалди женг чIугвазва». Женгера адахъ галаз 4 агъзур лезгияр амукьнай. ГьакI ятIани ам урусрин 30 агъзур аскердин хура акъвазнай. Пуд юкъуз кьиле фейи дяведа вичел залан хирер хьайи Гьажи Муртуз агъа чапхунчийрин гъиле гьатнай.
1864-йисуз Тифлисдин дустагъда кьегьал имамдин портрет чIугур урус-рин художник Л.Ф.Верещагина адан гьакъиндай икI кхьенай: «Гьажи Муртуз агъа гзаф женгчи, гафунилай элячI тийидай, гъазаблу бунтунин регьбер тир».
МУРАД КАЧАЕВ
Ватандин ЧIехи дяведин йисара агъзурралди лезгийри фашистрихъ галаз игитвилелди женг чIугунай. Чи шумудни са кьегьал рухваяр Советрин Союздин Игитвилин тIварцIиз ла-йихлу хьанай. Лезги генералри дивизийриз регьбервал ганай.
Чи къагьриманвилин тарихдин цIийи чинар кхьей кьегьалрикай сад Мурад Качаев я. Дяведин йисара 346-дивизиядин 126-полкунин разведчик Мурад Качаева 1943-йисан октябрдалди (вич гьелек жедалди) немсерин арадиз физ, са-сад кьаз полкуниз 2 агъзур кьван фашист гъанай. 1975-йисуз чапдай акъатай «Горцы-солдаты России» ктабда кхьенвайвал, М.Качаев виридалайни гзаф немсерин офицерар есирда кьур разведчик я.
ЗАКИДИН РАМАЗАНОВ
Гзаф йисара Нью-Йоркдин микробиологиядин меркездиз регьбервал гайи, 51 йиса аваз вичин дуьнья дегишарай академик Закидин Рамазанова дуьньядин илимдик пай кутунай. Ам Нобелан премия къачуз лайих тир алимрин жергеда авай.
З.Рамазанов са шумуд уьлкведин милли академийрин академик, Луизианадин, Мичигандин, Канаррин къураматрин Лас-Пальмасдин, Испаниядин Мадриддин университетрин профессор, Европадин биологиядин илимдай международный премияр гудай президиумдин уьзви, Америкадин Садхьанвай Штатрин биологиядин илимрин рекьяй милли корпорациядин президент тир.
Алай вахтунда дуьньядин 120-далай гзаф университетри академик Закидин Рамазанован лекцийрикайни илимдин кIвалахрикай менфят къачузва.
