Играми редакция! Куьне чи тарихрикай газетдиз акъудзавай макъалайри чаз чун вуж ксар ятIа, гьихьтин халкь ятIа чирдай мумкинвилер гузва. Заз къванерал алай чи къадим кхьинрикай лугьуз кIанзава. Куьне «Самурдиз» и месэладиз талукьарнавай макъалаяр тIимил акъуднавач. Абурукай са шумуд зи рикIел хъсандиз алама: «АрхитIрин дегь гелер», «Къванерин сирер чирин», «Къадим гуьмбетар» ва масабур. Дагъустандин лап яргъа хуьрерикай тир АрхитIрикай кхьенвай макъалада куьне чи эрадин III виш йисарин эвелра эцигнавай алпан килисадин амукьайрикай, а девирдин къванерал алай кхьинрикай, нехишрикай малуматар ганай.
Ахцегь райондин Кара-Куьре хуьруьн Х виш йисара эцигнавай мискIин Дагъустандин археологиядин къадим гумбетрикай я. Адан сифтегьан эцигунрикай амайди 6 дестек я. Абурун гьар садан кьакьанвал 3,6 метрдив агакьзава. И кьуд пипIен дестекар чкадин къванерикай эцигнава ва винел пад сувагънава. Сувагъдал набататрин, геометриядин фигурайрин ва чкадин акунрин нехишар атIанва.
Дестекрал алай араб кхьинар шумуд йисар тир кIелиз тежез. Сифте яз а кхьинар машгьур лезги алим, тарихдин илимрин доктор, профессор Амри Шихсаидова кIелна. Вири кхьинрин вини кьиле Къуръандай гафар ава: «Я Аллагьдихъ ягъайбур, Аллагьдикай кичIе хьухь ва къуватлу гаф лагь». Кхьинрай мискIин Гьасанан хва Исгьакьа эцигнавайди малум жезва.
Гьа инал лугьун хьи, къванерал алай кхьинар чи эпиграфикадин тIимил чирнавай хел ятIани, икьван гагьди чаз абурай гзаф лезги тарихар чир хьанва. И рекьяй машгьур алимар Л.И.Лаврова ва А.Р.Шихсаидова тухвай кIвалахар рикIел хкун бес я. Абурун куьмекдалди чав Рича, Гелхен, Хнов хьтин хуьрерай, гьакIни Кьурагьай, Ахцегьай ва маса чкайрай жагъай къванерал алай кхьинрай чи халкьдин арабринни монголрин девирдихъ галаз алакъалу тарихрикай са кьадар марагълу малуматар агакьнава.
Хнов хуьруьн XII виш йисариз талукь са саркофагдал (нехишар ва арабдалди кхьинар алай сурун къванцел) кхьенва: «Уьмуьр чIур жезва, вахт лагьайтIа, цIийи жезва». Тарихчийри и кхьинар арабри хуьруьз басрух гунихъ галаз алакъалу ийизва. Магьмуд Хиналугъвиди вичин «XIV-XV виш йисара Дагъустанда ва Ширванда кьиле фейи вакъиаяр» ктабда кхьенвайвал, Къурушдал, Хнова ва маса лезги хуьрера араб девирдиз талукь гзаф саркофагар ава. И делил 1874-йисуз Къурушрин хуьре хьайи академик А.Беккерани тестикьарнай. Гуьгъуьнлай и хуьруьн XIV виш йисариз талукь са сурун къванцел алай кхьинар винел акъатна: «Монголрихъ галаз женгина телеф хьана».
Играми редакция! Алай вахтунда чна къванерал алай кхьинар кIелдай пешекарар агудна кIанзава. Къайгъу къалур тавуртIа, чи X-XV виш йисариз талукь саркофагарни квахьда. Им чи гзаф тарихар квахьда лагьай чIал я. Мумкин ятIа, «Самурди» «Тарихар квадар тийин» рубрика кардик кутуна и месэлайрикайни кхьирай. Заз чиз, и кардив рикI кунивди эгечIдай пешекарар жагъун тавуна жеч.
