Играми редакция! Авайвал лугьун хьи, чи тарихдин тIимил чирнавай чинрикай сад ХIХ виш йисуз ва ХХ виш йисан эвелра халкьдин кьула чирвилерни кIвенкIвечи фикирар чукIурунин месэла я. А чIавара чахъ и месэладихъ галаз мукьувай машгъул хьайи Къазанфарбег Зулфикъаров, Гьуьсейн бег Смугъулски, Гьасан эфенди Алкьвадари, Рагьимбег Абасэфендиев, Башир Султанов, Режеб Амирханов, Кьасумхуьруьн Султан, Абдулгьай Жалилов, Шагьрузат Султанова, Али Искендер Алкьвадарски, Гьажибег Гьажибегов, Абужафер Мамедов хьтин камалэгьлияр авай.
Заз Абужафер Мамедовакай са кьве цIийи делил гъиз кIанзава. 1880-йисуз Кьасумхуьре дидедиз хьайи ва 1934-йисуз ина вичин дуьнья дегишарай А.Мамедов халкьдин кьула чирвилерин кIвенкIвечи фикирар чукIуруник, гьакIни диндин тушир мектебар арадал гъуник чIехи пай кутур кас я. Адакай рахадайла саки вири авторри Абужаферан анжах 1911-йисуз Тифлисда чапдай акъатай «Куьре чIалан элифарни, ахпа гвяниз кIелдай жуз» ктаб мисал яз къалурда. Са гафни авачиз, им гзаф къиметлу, чи чIалан тарихда Усларан алфавитдалди туькIуьрнавай пуд лагьай ктаб я. Ина аялриз дидед чIал чирун патал жуьреба-жуьре темайрай кIелдай материалар, тапшуругъар, суалар, абурун жавабар, махар, гьикаяяр, мискIалар, бубайрин мисалар ганва.
Абужафераз дидед чIал хьиз, урус, араб, туьрк чIаларни хъсандиз чидай. Ада гьатта а чIаларай бязи шаиррин шиирар лезги чIалаз элкъуьрнай. Абужафера и шиирар санал кIватIна чапдиз гьазурнай ва Тифлисда авай Къафкъаздин Чирвилерин Округдив вуганай. Амма вучиз ятIани ктаб чап хьанач. Идалай гъейри А.Мамедова алфавитни туькIуьрнай. Гьайиф хьи, и ктабдизни экв акунач.
ДатIана халкьдин кьула чирвилерни кIвенкIвечи фикирар чукIурай Абужаферан къедалди гзафбуруз хабар авачир са ктабдикай лугьуз кIанзава. Садбуру 1911-йисал къведалди адан ктабар акъатайди туш лугьузва. Им эсиллагь дуьз фикир туш. 1905-йисуз адан лезги чIалал «Курани шерифдин кене зикир авунвай канни муьжуьд пейгъамбардин ахвалаяр я» тIвар ганвай ктаб чапдай акъатнава.
Тифлисда басма хьайи и кIватIал Усларан алфавитдалди кхьенва. Ина Къуръанда тIварар кьунвай 28 пайгъамбардикай гьикаяяр гьатнава. Къафкъаздин Чирвилерин Округдин чIехидан буйругъдалди чапнавай и ктабдикай са кьадар вахтунда диндин тушир мектебрани менфят къачунай.
