Кьурагь Афизат 1900-йисуз Кьурагьа дидедиз хьана. Адан тухумди, ЯркIи патай атана, ина чпиз бине кутунвай. Гьавиляй Афизатан бубадиз «ЯркIи Сулейман» лугьудай. Гзаф йисара Бакуда фялевиле кIвалахай ам руш гьеле гъвечIизамаз рагьметдиз фена. Афизат дидеди тербия гана чIехи авуна. 
   Рушан рикI аял чIавалай халкьдин манийрал, кьисайрал, риваятрал алай. Гуьгъуьнлай вичини мехъеррик, межлисра, мелера манияр туькIуьриз, абур верцIи ванцелди лугьудай. Афизатан жегьил йисарин дуст Бигимагъа Мурадовади ва гьакIни кьурагьжуван Иминат Акимовади тестикьарайвал, лезги халкьдин арада машгьур тир «Я ханум», «Вили гуьнеда», «Загъадурзагъа» манийрин автор Афизат я. Рушар свас авай кIвализ кIватI хьайила, манийрик кьил кутадайди гьамиша Афизат тир.
   «Загъадурзагъа» хордалди лугьудай шад, кIубан мани я. Адан гуьрчегвал и мани рушарни гадаяр кьве пай хьана лугьуникай ибарат я. Афизата кьил кутадай, гадайри хордив тамамардай.

Афизат:
Багъдин юкьвал нур аватна, 
Хурудик квай михьи седеф. 
Чаз кьилеллай агъад ганач, 
Садакайни туш зун бейкеф.

Итимрин хор:
Загъадур-загъа, 
Гада Мирзегъа.
Бажи ваз къурбанд, 
Балабег агъа.

  Загъадур, Мирзегъа, Балабегагъа, Баламирзегъа – абур свас кIанзавай гадаяр я. Бажи Балабеган лишанлу адахлу я. 
Хуьруьн къене жемятдин уьмуьрда жезвай вакъиаяр Афизатан манияр галачиз  кьиле фин мумкин кар тушир. Гьайиф хьи, винидихъ тIварар кьунвай хордин манияр квачиз, икьван гагьда чал агакьнавайди адан са шумуд мани я: «КIани ярдиз», «Ухьт, гьарай гуж», «Дидедиз», «Зунни туна фена зи яр», «Я эллер», «Анварбегаз». Ибур саки вири яшлу кьурагьвийриз хуралай чизва.
   Кьурагьрин хуьряй тир, вичин яшар гзаф хьана, рагьметдиз фейи Юсуф Магьарамова рикIел хкидай: «Гатун са няниз зун жуван дуст Мегьамедни галаз кIамун кьилел акъвазнавай. Им жегьилри рушар вилив хуьдай ва чпиз сусар хкядай чка тир. КIамун атIа пата авай булахдилай чи вилик са къефле рушар хтана. Мегьамедаз абурукай кьакьан ва шумал буйдин са руш бегенмиш хьана, адавай вичиз хъвадай яд гун тIалабна. Жейрандиз ухшар руша вичин кьил хкажна, фагьумлу вилералди гададин акунар, кIвачерилай кьилелди алцумна. Рушавай, «Булах яргъа авач, фена жуваз кIамай кьван хъухъ», - лагьанайтIани жедай. Амма ада, са куьтIни тавуна, гададив къайи яд авай жем вугана. Ам Афизат тир. Гьа чIавалай жегьилдин рикIе ашкъидин ялав куькIвена...»
   Афизатабурун кIвалер хуьруьн вини кьиле авай, Мегьамед лагьайтIа хуьруьн агъа кьиле магьледа яшамиш жезвай. Рушан вилер гьамиша айвандикай ярдин кIвалерал алаз жедалдай.
Гагь-гагь дидедихъай чинеба гуьруьшмиш хьайила, жегьилри чпин ашкъдин цIай сефил ва гъамлу манийралди рекьидай:
   ГьакI вири  хуьр чIалал атана. Садбуру кIанибурун язух чIугвадай, муькуьбур абурал пехил тир. Дидедизни аквазва: рушан гьал къвердавай пис я, жегьил беден кьуразва, югъ-йиф вилерал нагъв ала. Руша абур михьзавач, рикIин дерт вилин накъварин вире батмишарзава:

Мегьамед туш, пагьливан я. 
Вили цава къугъвадай къуш.
Я чан диде, куьз хана на, 
Мегьамедаз тагудай руш?

Эхир дидедин рикI цIрана. Ада гьалалвал гана, жегьилар эвленмиш хьана.
Амма мехъер авуна са йисни тахьанмаз, Мегьамед са чIиб чил патал девлетлу миресдин къурбанд хьана: ам дуьшуьшдикди кьена. Жегьил дишегьлидиз уьмуьрлух рикIелай тефидай гуж хьана. Ада туькIуьрай кьве шиир: «Ухьт, гьарай гуж», «Зунни туна фена зи яр» Афизатан яратмишунрин кукIуш я:
Са йис кIамай ярдихъ галаз къекъведай, 
ЧIулав суруз фена зи яр техкъведай. 
Вилериз кьий вуч лагьайтIан хъуьредай, 
Зунни туна фена зи яр дуьньядай.
Чан аламаз гьикI гьатна, яр, вун кьиле?
Гьич кас авач ви сес авай и хуьре. 
Гьалалвал це, тахсир вид туш, гъил гъиле, 
Зунни туна фена зи яр дуьньядай.

Мегьамед, рикIяй иви авахьна физ, чилел ярх хьанвайла, Афизат адан патав агакьзава. Адаз вичин сив эцигна, хиряй къецелди гадарзавай иви акъвазариз кIан хьаналдай.

Виридалай кьунай за зи яр вине, 
Жегьилзамаз амукьнач чи гъил-гъиле. 
Курум-курум нагъв акъвазна зи виле, 
Зунни туна фена зи яр дуьньядай.

   Такабурлу, жуьрэтлу ва михьи рикI авай дишегьли яз, рекьидалди Мегьамед адан рикIяй акъатнач. 
Лугьузва хьи, Афизат адан талукьри гужуналди Къурбалийрин магьледа авай Ибрагьим лугьудай касдиз гъуьлуьз хгана. ЯтIани ам айвандин кьиле, Мегьамед кучуднавай сурариз килигиз, шехьиз, агьузариз ацукьдалдай.
Кьвед лагьай гъуьлуьк Афизат акъваззавач. Ам, эхирни, дидедин патав хквезва. Адаз хьанвай са руш гъуьлуь дидедив вахгузвач, я вичивайни хуьз жезвач, са тIимил вахтундилай ам рекьизва.
   Афизатан уьмуьр лап куьруьди ва бахтсузди хьана. Ам 1920-йисуз, вичиз хьайи гужар эхиз тахьана рагьметдиз фена. Амма чи халкьди вичин шаир руш рикIелай алудзавач. Афизатан экуь къамат къенин юкъузни чи фикирра сагъ я ва адан шиирар мецелай аватзавач.