Чна дегь девиррилай инихъ майишатда менфят къачузвай къ- апарикай сад канду я. Канду къуьл, мух, гъуьр хуьн патал тIваларикай хранвай, чепедай асуннавай чIе- хи къапуниз лугьуда. Вучиз ятIани бязи алимри «канду» куьгьне фарс гаф тирди къалурзава. Дагъустан- дин тарихчи Мамайхан Агларова икI кхьизва: «Дагъустанда техил хуьдай, къецикайни винел патай чепедай асуннавай «конду» лугьу- дай къаб анжах лезгийрихъ ава. Им вичин материалдал, къурулушдал, менфят къачунал ва тIварцIел гьал- тайла къадим ва юкьван виш йиса- ра Иранда менфят къачур къапунин
тикрар я» (М.Агларов. Очерк эт- нографии земледелия Южного Дагестана.// Дагестанский этно- графический сборник I. Махач- кала, 1974, с. 221).
И.П.Петрушевскиди Шамс-и-Ис- фагьанидин эсердай ихьтин мисал гъизва: «Кону-кондулэ техил хуьн
патал чепедин палчухдикайни фитедикай раснавай къаб я» (И.П.
Петрушевский. Земледелие и аграрные отношения в Иране.
XIII-XIV веков. М.-Л.1960, с. 197).
Гьа инал лугьун хьи, чахъ кьве жуьре кхьизвай, вичихъ кьве мана авай «кIад//кIатI» гафни ава. Сад лагьай мана нагъвар, алафар тун патал тIваларикай хранвай чIехи къаб я. Кьвед лагьай мана: техил, гъуьр тун патал тIваларикай хран- вай, чепедай асуннавай чIехи къаб.
Чи фикирдалди, «кIатI» гафунихъ кьвед лагьай мана гуьгъуьнлай ги- лигнавайди я. Вучиз лагьайтIа гьам Куьредин, гьамни Къуба патан са кьадар хуьрера кIатI анжах нагъвар, алафар тун патал тIваларикай хран- вай чIехи къаб хьиз чида.
Гила канду гафунал хквен. Вини- дихъ тIварар кьунвай авторри кан- дудин тIвар «конду» ва «кандулэ» хьиз кхьизва ва Иранда адакай къ-
адим ва юкьван виш йисара мен- фят къачунва лугьузва. Ингье тарих- дин делилри и къаб чна Ирандивай ваъ, иранвийри чавай къачунвайди субутзава. Чахъ канду дегь девирра, чи эрадилай виликан вахтара авай.
ИкI тирди Кьиблепатан Дагъу- стандин Вини СтIал, Муьгъверган, Макьа ва маса хуьрера винел акъ- атнавай археологиядин амукьайри- ни субутзава. Месела, Вини СтIал хуьре кишпир девирдиз (чи эрадал къведалди III агъзур йисан эхир – II агъзур йисан сад лагьай пай) талукь къапарин, гьабурукай яз кандудин амукьаярни жагъанва. Макьа хуьре археологри Къафкъаздин Алба- ниядин сифте кьилерин девирдиз талукь кьве утагъдин кIвал ва хи- занди менфят къачунвай къапарин амукьаяр винел акъуднава (Килиг:
О.М.Давудов. Археологические памятники Южного Дагестана.// Возрождение №6. Махачкала,
2000,с.22-24).
Тарихчийри кхьизвайвал, Дагъ- устандин хуьрерай, гьабурукай яз лезги хуьрерай лежбервилихъ, цан- рихъ, техил хуьнихъ галаз алакъалу тир  чи эрадал къведалди IV агъзур йисаз талукь къапар фад-фад жа-
гъизва (Килиг: Р.М.Магомедов.
История Дагестана. Махачкала,
1991, с.7-8.).  Гьа икI, чахъ техил хуьдай къапар лап дегь девиррилай авай ва чна канду иранвийривай къачун мумкин туш. Вучиз лагьай- тIа иранвийрин кьушунар сифте яз Къафкъаздиз 226-йисуз Ирандин гьукумат сасанийрин гъиле гьатай- далай кьулухъ, чи эрадин III виш йисарин юкьвара атанва. Абур къ- ведалди чахъ вилик фенвай леж- бервални авай, техил хуьдай кан- дуярни. Аквадай гьаларай, иранвийри канду расун Къафкъаздиз атайдалай кьулухъ лезгийривай чирнай.