РФ-дин гьукуматди цIинин йис Расул Гьамзатован йис тирди малумарнава. Им дуьшуьшдин кар туш. Гьеле вичел чан аламаз «Шаиррин шаир», «асирдин инсан» хьтин тӀварар къачур чӀехи устад Расул Гьамзатов тек са авар халкьдин ваъ, Дагъустандин, дуьньядин вири халкьарин шаир я. Гила вич дуьньяда амачтӀани, чӀалар сиверай-сивериз физ-вай шаир. Агъадихъ чна чӀехи шаирдин «Зи Дагъустан» ктабдай камаллу гафар гузва.
Дагъвиди кьве затӀ кӀевелай хвена кӀанда: вичин бармакни вичин тӀвар. Бармак – адан кӀаник кьил квайдавай хуьз жеда. ТӀвар – рикӀе цӀай авай касдивай.
* * *
Ахварай аватайла гъуьлягъди ягъайди хьиз къудгъунна къарагъмир. Сифте ваз ахварай вуч акунатӀа гьадакай фикир ая.
* * *
Инсандиз рахаз чир хьун патал кьве йис герек жеда, сив хуьн (буш гафар талгьун) патал пудкъад йис.
* * *
Жуван фикирар чуьнуьхмир. Чуьнуьхна хьи, ахпа гьинал эцигнайтӀа рикӀел аламукьдач. Мискьи инсанни гьакӀ тушни? Чуьнуьхай пулар авай чка рикӀелай фена вичин мискьивилелай абур квадарзава.
Амма жуван фикирар масадазни гумир. Багьа алат нинид чкадал аялдив вугана виже къведач. Аялди ам хада, я квадарда, я вичин гъил-тӀуб атӀуда.
* * *
Дагъвийри лугьуда: “Герек авачиз гапур къакъарай акъудмир. Эгер акъуднатӀа – ягъа! АкӀ ягъа хьи, атлуни балкӀан санлай рекьидайвал.”
ГьакӀ ятӀани, гапур акъуддалди виликамаз куьн адан хцивилихъ чалахъ хьана кӀанда.
* * *
Фикирарни гьиссер дагълара мугьман хьиз хабар таганмаз, эвер таганмаз къведа. Гьабурувай мугьмандихъай хьиз катун, я чуьнуьх хьун мумкин туш.
* * *
Цуьквер гьикьван жуьреба-жуьре хьайитӀани кӀунчӀни гьакьван иер хьун ашкара тушни мегер. Цава гьикьван гзаф гъетер хьайитӀа, ам гьакьван экуь жеда. Хважамжамни чилин вири рангар квайвиляй гьакьван гуьрчег я.
* * *
КӀарасдикай авунвай гапур гьикьван иерди хьайитӀани, адалди гьич цицӀибни тукӀваз жедач. Адалди анжах марфадин гъалар регьятдиз кьатӀиз жеда.
Нинияр эвленмиш хьуналди аялар жедач.
Аялдиз суьннет ийидай вахтунда адаз алцурарун патал цӀару цӀакул кьалурда. Амма цӀару цӀакулдалди
суьннет ийиз жедач, хцIи чкӀулни герек я.
* * *
Са малийвиди лагьана: “Чи хуьруьз кьвезвай инсан рекьин кьуьнтӀел агакьзамазни ам хъсан инсан яни тушни заз гьасятда чир жеда”.
Са къубачивиди лагьана: “Къизил ва я гимиш гьакӀ чеб чпелай са затӀни туш. Арадал гъана кӀанзавайди устӀардин къизилдин гъилер я”.
* * *
Зи кьепӀин кьилихъ заз дидеди лагьай мани зи рикӀе яшамиш тахьай, ада ван тавур са югъни, са декьикьани авач. И мани – зи вири манийрин кьеб я. Ам за жуван галатнавай кьил эцигдай хъуьцуьган я, ам зун дуьньяда гваз кьекъвезвай шив я. Ам къарих чӀавуз за мет яна хъвадай булах я. Ам заз чим гузвай къул я, ингье, зун гьа чим аваз уьмуьрда къекъвезва.
* * *
ЧӀал чин тийиз шиирар кхьиз алахъай инсан сирнав тийижиз гурлу вацӀуз хкадарай сефигьдиз ухшар я.
ЖузуртӀа жеда: вучиз инсандиз вилер, япар, мез ганва? Вучиз вилер кьвед, япар кьвед, амма мез сад ганва? Вучиз лагьайтӀа, са меци вичин кӀвенкӀвелай са гаф лугьудалди виликамаз кьве вилиз акуна, кьве япуз ван хьун лазим я.
Мецелай алатай гаф – им дагьдин тик, сал жигьирдай чамарна гегьенш дуьзенрихъ физвай шив тир гьисаб я. ЖузуртӀа жеда – гьеле рикӀе тахьанмаз гаф дуьньядиз ахъаюн дуьз жедани?
ГьакӀан гаф авач. Ам я сепер я, я тӀал я, я чирк я, я цуьк я, я таб я, я гьахъ я, я экв я, я мичӀ.
* * *
Дагъустанда са гъвечӀи халкь ава. Лакар. Лак чӀалалди яхцӀурни цӀуд агъзур касдив агакьна инсанар рахазва. Лап дуьз кьадар лугьун четин я, вучиз лагьайтӀа, гьеле чӀал чир тахьанвай аяларни ава, чпин бубайрин чӀал рикӀелай ракъурнавайбурни кими туш.
Лакар тӀимил я, амма гьакӀ ятӀани, чилин шардин гзаф пипӀера абур дуьшуьш жезва. Къван квай дагъдин кесиб накьвадал яшамиш хьун четин яз абур дуьньядиз чукӀуниз мажбур хьанай. Вири абур халис пешекарар, устӀарар, чекмечияр, заргарар, къелечияр я. Бязибуру дуьньяйра къекъвез манияр лугьуз хьана. Дагъустанда лугьуда: “Къарпуз игьтиятдалди атӀутӀ – лакви акъатун мумкин я”. Хва пата-къерехдихъ ракъурдай вахтунда лакви дидеди лугьуда: “Шегьердин къапунай хапӀа недайла адан кӀаниз килиг, белки чакай ана кас жеди”.
* * *
Зун патал халкьарин чӀалар – цава авай гъетер я. Заз вири гьетер цавун тамам са пад кӀевдай са еке гъетрез элкъуьрна кӀандач. Рагъ аваз-аваз адакай вучда? Къуй гъетерини нур гурай. Къуй гьар са инсандихъ вичин гъед хьурай!
Заз зи гъед – авар чӀал пара кӀанда. Зун, гъвечӀи дагъдикни пара къизилар хьун мумкин я лугьудай геологрин чIалахъ я.
* * *
Са хуьре кьве дишегьлиди сада садаз гьикӀ сеперар гузватӀа заз ван хьана:
– Ви аялриз чӀал чирдай кас вуж ятӀа Аллагьди гьадан аялрин чан кьурай!
– Ваъ, къуй ви аялриз чӀал чирдай кас вуж ятӀа гьадан аялрин чан кьурай!
Эхь, гьа ихьтин пис сеперарни ава. Амма дагълара хайи чӀалаз гьуьрмет тийир инсан вич къаргъишар галачизни гьуьрметдай аватзава. Дагъви дишегьлиди вичин хцин шиирарни эгер абур чӀуру чӀалалди кхьенватӀа – кӀелдач.
