Чи эдебиятдихъ къадим тарихар аватIани, къедалди чавай юкьван виш йисарин ва ХVI-XVII асиррин лезги шаирар бегьемвилелди винел акъудиз хьанвач. Эхиримжи йисара чаз цIудралди классикрин тIварар малум хьанватIани, гьелемни халкьдиз тийижир шаирар ава. Абурукай сад XVIII асирда яшамиш хьайи Лезги Гьасан я.
Гьайиф къведай кар ам я хьи, икьван гагьди чи эдебиятдин тарихдихъ гелкъвезвай алимрикай са касдини адан тIвар кьунвач. Дагъустандин тек са алимди, вичин тIвар къецепатан уьлквейризни сейли тир тарихдин илимрин доктор, Россиядин ва Дагъустандин илимрин лайихлу деятель, профессор Расул Мегьамедова Лезги Гьасанакай малумат ганва. Ада вичин 1991-йисуз Магьачкъалада урус чIалал чапдай акъудай «Дагъустандин тарих» ктабдин 111 лагьай чина кхьенва: «Рабаданан хва шаир Гьасана 1684-йисуз ХIII виш йисан классик Саадидин машгьур «Гуьлуьстан» эсер лезги чIалаз элкъуьрна».
Гзаф йисара Дагъустан Республикадин маарифдин наркомвиле, СССР-дин Илимрин Академиядин Дагъустандин базадин директорвиле кIвалахай, Дагъустандин Гьукуматдин Университетдин талукь кафедрадиз регьбервал гайи, республикадин тарихдикай цIудралди ктабар кхьена чапдай акъудай Мегьамед Расулова Лезги Гьасанакай сифте делил алатай асирдин 60-йисарин эхирра винел акъуднай. Ада гайи малуматдив кьадайвал, Лезги Гьасаназ араб, фарс, туьрк чIалар дериндай чидай. Адахъ вичи кхьенвай шииррин гъилин хатIарин 2 ктаб авай. Гьасана Саадидин лезги чIалаз элкъуьрнавай «Гуьлуьстан» эсер араб гьарфаралди кхьенвай.
Играми редакция! За квез и чар дуьшуьшдай кхьенвайди туш. Чи эдебиятдал рикI алай бязи ксари Лезги Гьасан ахцегьви я лугьузва. Ада вичиз Ахцегь Гьасанни лугьузвай кьван. Гьатта Ахцегьин кьуьзуьбурун меце ихьтин гафарни авалда: «Ахцегь Гьасаназ тахьай дуьнья». Белки ам гьакъикъатдани ахцегьви я жал. Гьелбетда, суьгьбет ам гьина дидедиз хьуникай физвач. Ам гьинай ятIани, лезги шаир ва «Гуьлуьстан» эсер хайи чIалаз элкъуьрай кас хьиз, чна адалди дамахзава. Чахъ къалабулух кутазвайди чи алимри икьван гагьди а тарихар чир тавун я. Р.Мегьамедова Лезги Гьасанакай малумат ганватIа, им Дагъустандин архивра, арабдалди кхьенвай гъилин хатIарин фондуна адакай малумат ава лагьай чIал я. За квез чар ракъурунин себебни и месэла чи алимрин рикIел хкун я.
