Садра хьайитIани: “Чун лезгидалди гьикI рахазва?” – лагьана жуваз суал гайиди яни куьне? Сивяй гафар гьикI акъудзаватIа фагьум авурди яни? Гьихьтин къимет гайиди я куьне жуван алакьунриз? Хъсан, пис, я тахьайтIа лап пис?..
Психологри кIвенкIве инсан рахурда ва адахъ хъсандиз яб акалда. Ахпа гьа инсандиз кутугай къимет гуда. Хайи чIалал маса чIаларин гафар кваз рахазвай инсандин къилихар бегьембур туш лугьуда кьил акъуддай ксари. Гафар авайвал талгьана абурун эхирар кьатIзавай инсанриз кагьулвал хас я лугьуда психологри. ГьакIни датIана гьа са гафарикай менфят къачуз рахазвай, вичин лексикон гуьтIуь тир инсандихъ са акьван алакьунар жедач лугьуда абуру. Гьа икI мад.
Инсандин мез такунмаз адан акьулдикай хабар жедач. Мез адан паспорт я. Гьавиляй гьар са кас фагьумна рахун чарасуз я. Бес чун гьикI рахазва? Акатайвал, чIал чIуриз, адаз патан чIаларин пинеяр ягъаз. Са гафуналди, барбатIзава чна чи чIал. Вине кьазвач чна ам, тахтунилай вегьизва.
ЧIал халкьди арадиз гъанва. ЧIалаз гьуьрмет авун, халкьдиз гьуьрмет авун я. Ам кваз такьун хайи халкьдиз кIур гун тушни бес? И дуьньяда гьар са халкь паталди виридалайни чIехи хазина адан чIал я. Гьукуматар чикIида, чилер чапхунда, инсанар рекьида, анжах чIал, адахъ рикI кудай, ам хуьдай инсанар аватIа, гьамишалугъ яз амукьда. Гьавиляй “чIал акьулдин булах я, акьул – чIалан дамах”, – лугьуда чи бубайри.
Лезги чIал чIуриз, адан къенивал вилив хуьн тавуна рахадай инсанар акурла зи рикI тIар жеда. Чеб акъатай къаб бегенмиш ти-йир шуькьуьнтдиз ухшар я ихьтин ксар. Гьавиляй лагьана жеди бубайри: “Хайи чIалакай ягьанатдай кас иеси кьадай кицIиз ухшар я”.
Сересдаказ, фасагьатлудаказ рахун илим я. Гзаф зегьмет чIугуна кIанда къени чIалалди рахун патал. Гафар хкягъна, кIалубра туна, ахпа мецел гъана кIанда. Амал ийизвани чна и къайдадиз? Патан чIаларал икI рахазвач эхир чун, абурув къадирлудаказ эгечIзава. Белки хайи чIалан дад, тIям, адахъ авай атир бегьемвилелди кьатIуз-вачтIа чна? Эхь, эхь, атир! Зи рикIел хъсандиз алама. Са шумуд йис инлай вилик зун Прагадай Ватандиз хквен патал аэропортдал алай. Бахтунай хьиз гьава какахьнай ва зун муьжуьд сят кьван геж хьанай. Пашмандаказ ацукьнавай зи япарихъ таниш гафар галукьнай: “Квахь кьейди!” Зун жуван япарихъ агъанач. Къариб чка гьинай, хайи гафар гьинай? Гуьгъуьнлай ван хьанай заз: “Ам МутIан хва я”. Са шакни алачиз, рахазвайбур лезгияр тир, куьз лагьайтIа тIварарихъ лакIабар гилигун чи адет я.
Дуьньядин виридалайни везинлу манийрини заз а гафари кьван дад ганачир. Хвешила кIвачел къарагъна зав хайи чIалан гьуьм агакьарай кьве яшлу дишегьлидив агатнай зун. На лугьумир, абур Москвада яшамиш жезвай, Прагадай илимдин симпозиумдай хъфизвай алимар тир кьван. Яргъалди ихтилатна чна, вахт гьикI кьилиз акъатнатIани байихнач. Москвадай Бакудиз и дишегьлийрини абурун хзанри рекье туна зун. Лезги чIала мукьваларай чун, хайибур хьиз чара хьана.
ЧIал диде хьиз я. Адаз гьуьрметна, къуллугъна кIанзава. Таъсиб чIугуна кIанзава хайи чIалан. Ша чун дидед чIалал фасагьатлудаказ рахан. АкI рахан хьи, адан пер хун тавурай, лезги гафари чи меце цуьк акъудрай, чи чIал атирлу, везинлу, девлетлу ва къени чIал тирди вирибуру кьатIурай.
